Häzirkizaman tehnologiýalaryň üsti adam bedeniniň gurluşynyň öwrenilişi
Adam bedenini mikroskopiki derejede “bölmeli” bolsak, öýjük iň esasy birligi emele getirerdi. Ortaça ulularda 30-40 trillion öýjük bar we her gün takmynan 242 milliard täze öýjük öndürilýär. Şuňa meňzeş funksiýaly öýjükleriň saýlanan topary birleşende, dokumany emele getirýär.
Adam bedeninde dürli organ ulgamlaryny saklaýan dürli boşluklar bar. Düwürtik boşlugy kelläniň içindäki boşlukdyr, beýnini we merkezi nerw ulgamynyň beýleki böleklerini goraýar. Öýken pleýural boşlukda goralýar. Garyn boşlugynda içegeler, bagyr we dalak ýerleşýär. Adamlar beýleki haýwanlardan aýratyn ösdi, ýöne uzakdaky umumy gelip çykyşymyzy paýlaşanymyzdan soň, köplenç beýleki organizmlere meňzeýän, diňe myşsalar we süňkler dürli mukdarda beden meýilnamamyz bar.
Mysal üçin, žiraflaryň boýny adamlara garanyňda has oňurgaly bar diýip çaklap bileris. Žiraflaryň oňurgalary birmeňzeş, ýagny boýnunda ýedi oňurga bar.
Iň görnükli häsiýetli aýratynlyklaryň biri, elimizi ulanmak ukybydyr, esasanam ýazmak, suw açmak, gapy açmak we ş.m. ýaly çaltlygy talap edýän meseleler üçin. Bu, dört agzanyň hemmesini ulanman, yzky aýaklarynda ýöräp başlan ata-babalaryň bolmagynyň netijesidir. Anatomiki düşünjelerimiziň köpüsi jesetleri (kaderleri) bölmek arkaly gazanyldy we uzak wagtlap adam bedeni hakda anatomiki bilim almagyň ýeke-täk usuly boldy. Bu gaty ýiti bir işdi, ýöne asyrlar boýy lukmançylyk edebiýatynyň esasy bölegini düzýärdi. Bu günler tehnologiki täzelikler adam anatomiýasyny mikroskopiki derejede öwrenmäge mümkinçilik berdi.
Alymlar şu güne çenli ozal ünsden düşürilen ýa-da beýleki bar bolan dokumalar hökmünde ýalňyş kesgitlenen organlary tapýarlar. 2018-nji ýylda alymlar deriniň aşagynda bar bolan "Interstitium" atly täze, beden giň bir organy tapdylar.
Güljan ATAJANOWA,
Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň
Döwlet lukmançylyk uniwersitetiniň Adam
anatomiýasy, topografik anatomiýa we
operatiw hirurgiýa kafedrasynyň mugallymy.
