Dil we jemgyýetçilik mazmuny
Jemgyýet we medeniýet biziň aýdýan sözlerimize täsir edýär, gürleýän sözlerimiz jemgyýete we medeniýete täsir edýär. Şeýle aýlawly gatnaşyklara düşünmek kyn bolup biler, ýöne bu köp mysallar we öz durmuşymyzdaky mysallar bu meseläni görkezmäge kömek edýär. Jemgyýet, medeniýet we dil hakda öwrenmegiň iň oňat usullaryndan biri, adaty rahatlyk zolaklarymyzdan çykmak üçin mümkinçilik gözlemekdir.
Köp sosial kadalara we düzgünlere eýerýän gepleşik özara gatnaşygy arkaly manylara ýetýäris. Öň öwrenişimiz ýaly, düzgünler aç-açan beýan edilen konwensiýalar. Gepleşikleriň manyly işlemegine kömek etmek üçin, sosial kadalary öwrendik we olary içerikleşdirdik, köplenç olary aňsatlyk bilen kabul etmeýäris.
Aragatnaşygymyzy düzýän bir jemgyýetçilik kadasy nobata durýar. Adamlar özara gatnaşyga bir zat goşýan ýaly duýmalydyrlar, şonuň üçin nobata durmak gepleşikleriň oýnamagynyň esasy bölegidir. Käwagt beýlekiler bilen bir wagtyň özünde gürleşsek ýa-da olaryň arasyny kessek-de, adamlara öz gezeginiň haçan başlajakdygyny ýa-da gutarjakdygyny habar berýän gürleýjileriň arasynda çalşylýan köp sanly dilden we gürlemeýän sözler bar. Gepleşikler elmydama umumy düşünişmek bilen başyndan ahyryna çenli yzygiderli ösmeýär.
Käbir gepleşik elementleri ýokary ýazgyly ýa-da däp-dessurly, esasanam alyş-çalyşyň başlangyjy we soňy we mowzuk üýtgemeleridir. Söhbetdeşlikler köplenç adaty salamlaşmak bilen başlaýar we soňra aragatnaşykçylaryň ýakyn tejribesi bolan zatlar hakda “ygtybarly” alyş-çalyşlara başlaýar. Bu pursatda buz döwülenden soň adamlar has mazmunly alyş-çalyşlara geçip bilerler. Bir gezek gürleşenimizden soň, mowzugy üýtgetmäge başlamazdan ozal, ara alnyp maslahatlaşylýan mowzugy açan adam kanagatlanýança dowam etmegine ýol bermek sosial kadadyr. Soňra, adatça, dowam etmezden ozal, öňki mowzugy tassyklaýan degişli baglanyşyk ýa-da bölüm tapmaga synanyşýarys. Şeýle jemgyýetçilik konwensiýalaryna eýermän mowzugy üýtgetmek, diňlemeýänligiňizi ýa-da gödek däldigiňizi görkezip biler.
Jemal JUMAÝEWA,
Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň
Döwlet lukmançylyk uniwersitetiniň
Diller kafedrasynyň mugallymy.
