Häzirki zaman dil biliminiň tejribesi
Häzirki zaman dilleri bilmeklik bu - iki ýa-da has köp dili we olaryň taryhyny, jemgyýetlerini, syýasatyny we medeniýetlerini öwrenmekdir. Geplemek, okamak, diňlemek we ýazmak endikleriňizi ösdürersiňiz we hatda başlangyç derejesinde arap ýa-da mandarin ýaly täze bir zady öwrenmäge mümkinçiligiňiz bolup biler.Daşary ýurt dillerini öwrenmek, terjime etmek ýa-da terjime etmek bilen baglanyşykly halkara karýerasyny goşmak bilen köp dürli karýeralara gapy açýar.
Dil öwrenmek üçin grammatikany we orfografiýany öwrenmek gerkdir. Lingwistleriň belleýşi ýaly, mekdepde okadylýan grammatika deslapky grammatika bolup, ol lingwistleriň grammatika diýýän manysy däl (olar düşündirişli grammatikany aňladýar). Standart Amerikan iňlis dilini ulanýan talyplar üçin görkezme grammatikasy köplenç gürleýän diline gaty ýakyn. Ýöne iňlis dilinden başga iňlis dilinde gürleýän ýa-da afroamerikan dilinde gürleýän (beýlekiler bilen bir hatarda afro-amerikan iňlis dili, ebonika hem diýilýär) gürleýän talyplar üçin resept grammatikasyny öwretmek we öwrenmek bolýar, hökmany suratda gürleýän diline karta bermeli däl we şonuň üçinem gürleýän dilinden tapawutly bir dili öwrenýärler.
Dil öwrenmek üçin başga bir adaty tejribe, ikinji dili öwretmekdir. Ikinji dili öwrenmek iki zadyň birini aňladyp biler: daşary ýurt dilini öwrenmek (ABŞ-da latyn, fransuz we ispan dillerini öwrenmek ýaly) ýa-da ene dili bolmadyk Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda iňlis dilini öwrenmek. Ikinji dili öwretmek köplenç grammatikany, söz düzümlerini we diliň taryhyny öz içine alýar.Düzgünli grammatikany öwretmekden we ikinji dili aç-açan öwretmekden başga, lingwistleriň tejribesini öwreden, sosiolinguistik gözlegler bilen meşgullanýan, dil awtobiografiýasyny ösdürmäge kömek eden mugallymlaryň dil üýtgemegine duýgur bolan tejribe we bir gezeklik programmalar bar.
Jemal JUMAÝEWA,
Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň
Döwlet lukmançylyk uniwersitetiniň
Diller kafedrasynyň mugallymy.
