Diller we halklar
Milli dil, millet bilen haýsydyr bir baglanyşygy bolan de-fakto ýa-da jure bolan dil (ýa-da dil görnüşi, mysal üçin dialekt). Bu termini ulanmakda yzygiderlilik az. Aurduň çäginde ilkinji diller hökmünde aýdylýan bir ýa-da birnäçe dile resmi däl ýa-da kanunçylykda ýurduň milli dilleri hökmünde bellenip bilner. Milli diller 150-den gowrak dünýä konstitusiýasynda agzalýar.
C.M.B. Brann, Hindistana aýratyn salgylanyp, sypaýyçylykda milli dil üçin "dört tapawutly many" bardygyny öňe sürýär:
Belli bir halkyň "territorial dil" (htonolekt, käwagt htonolect diýilýär)
"Sebit dili" (horalekt)
Countryurtda ulanylýan "umumy dil ýa-da jemgyýetçilik dili" (demolect)
Hökümet tarapyndan ulanylýan we simwoliki ähmiýete eýe bolan "merkezi dil" (politolect).
Iň soňkusyna adatça resmi dil ady berilýär. Käbir ýagdaýlarda (meselem, Filippinler) birnäçe dil resmi we milli dil aýratynlykda kesgitlenýär.
"Milli dil" we "resmi dil", biri-birine gabat gelýän ýa-da bilkastlaýyn aýrylyp bilinjek manylary bolan iki düşünje ýa-da hukuk kategoriýasy hökmünde has gowy düşünilýär. Raýatlygy bolmadyk ýurtlar resmi dili kanunlaşdyryp bilmeýärler, ýöne olaryň dilleri milli diller hökmünde ýeterlik derejede tapawutly we gowy goralyp bilner. Käbir diller "milli diller" hökmünde giňden tanalsa, käbirleri ulanylanda ýa-da mahabatlandyrylanda resmi taýdan ykrar edilip bilner.
Ogulbike BEGLIÝEWA,
Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen
milli dünýä dilleri institutynyň Iňlis dili we
edebiýaty fakultetiniň 4-nji ýyl talyby.
