Diliň ösüşi
Dilde bolup geçýän islendik üýtgeşmeler (mysal üçin, garaşsyz sözden goşulmanyň ösüşi, diliň aragatnaşygyň ösýän zerurlyklaryna uýgunlaşmak prosesiniň netijesi bolup, diliň aňlatma ukyplarynyň gowulaşmagyna alyp barýanlar. “Diliň ösüşi” we “diliň üýtgemegi” düşünjeleri dil biliminde aýdyň tapawutlandyrylmaýar, şonuň üçin diliň gowulaşmagyna getirmeýän üýtgeşmeler “diliň ösüşi” hökmünde hem bölünýär. Diliň otnositel we mutlak ösüşi bar.
Dildäki otnositel üýtgeşmeleriň mysaly fonetik üýtgeşmeler bolup, olaryň esasy wezipesi “stres ýerlerini” ýok etmekdir. Bu ýagdaýda diliň üýtgemegine tolkun ýaly hereket etmegine sebäp bolýan täze dartgynlylyk ugurlary ýüze çykyp biler. Lingwistik tehnologiýanyň düýpgöter ösüşi, diliň durmuş durmuşynyň has çylşyrymly görnüşlerine uýgunlaşmagynda (jemgyýetiň öndürijilik güýçleriniň ösmegi, ylym, tehnologiýa we adamzat medeniýetiniň ösüşi) aňladylýar.
Köp sanly täze düşünje ýüze çykýar, munuň üçin dil aňlatma serişdelerini gözlemäge mejbur bolýar, diliň sosial funksiýalary giňelýär we stilistik üýtgeşiklik has çylşyrymlaşýar. Diller bir wagtyň özünde mutlak we degişlilikde ösüşiň çäginde ösýär.
Diliň ösüşiniň öňki döwrüne garanyňda jemgyýetçilik durmuşynyň has köp ugurlarynda diliň ulanylmagy. Diliň funksional ösüşi, gurluşynyň, leksiki we stilistik kiçi ulgamlarynyň ösmegine itergi berýär
Göwherjemal KAKALYÝEWA,
Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen
milli dünýä dilleri institutynyň Rus dili we
edebiýaty fakultetiniň 4-nji ýyl talyby.
