Dil tehnologiýalarynda emeli aň
Kompýuter biliminiň beýleki pudaklary, esasan hem emeli intellekt (EI) bilen birleşdirilýär. EI nukdaýnazaryndan dil ulanylyşy, işjeň agentiň akylly özüni alyp barşynyň beýany hökmünde görülýär. EI esasly dil we aragatnaşyga bolan çemeleşmelerde lingwistik aýratynlyklary intellektual agentleriň umumy teoriýasyna birleşdirmek üçin zerur hasaplaýyş infrastrukturasyna üns berilýär, meselem, anyk tejribeden umumylaşdyrmalary öwrenmek, meýilleşdirmek we bilgeşleýin öndürilen zatlar hakda pikirlenmek; belli bir maksatlar toplumyny ýerine ýetirjek sözler, söz dizaýny. Şeýle eser tebigatda dersara bagly bolýar, sebäbi lingwistika, akyl psihologiýasy we sosiologiýa ýaly ugurlardan pikirleri çekmeli. DT (dil tehnologiýalary) bu ugurlaryň hemmesinde bilimleri we gözlegleri özüne çekýär.
Dil we aragatnaşyk adam işjeňligi üçin şeýle möhümdir welin, dil we aragatnaşyk tehnologiýalarynyň saglygy goraýyş, bilim, maliýe, söwda we syýahat ýaly ähli möhüm ugurlaryna täsir etmegi asla geň däldir. Häzirki zaman DT nyşanlaryň we statistikanyň goşa däbine esaslanýar. Diýmek, häzirki wagtda dil gözlegleri sözler we olaryň häsiýetleri, uly göwrümli hasaplama grammatikalary, diliň ähli derejeleri bilen iş salyşmak üçin hasaplaýyş gurallary we pikirlenmek üçin netijeli maglumat ulgamlary baradaky maglumatlaryň uly maglumat bazalaryna girmegi talap edýär. Hasaplama işleri arkaly tebigy dilleriň has çuňňur gurluşyna düşünmek we esasanam dürli derejeli dil we beýleki aň-bilim ukyplarynyň arasyndaky möhüm täsirleri modellemek bolýar.
DT-de gözlegleriň degişli ugurlary:
- Maşyn terjimesi;
- Maglumat gözlegi;
- Ontologiýa;
- Formal semantika;
- Maglumatyň we bilimiň tanyşdyrylyşy;
- Soraglara jogaplar;
- Gepleýiş tanamak we sintez;
- Adam dilini gaýtadan işlemegiň we düşünmegiň modelleri;
- Psiholingwistika.
Ogulsuraý ANNAKULYÝEWA,
Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen
milli dünýä dilleri institutynyň Rus dili we
edebiýaty fakultetiniň 1-nji ýyl talyby.
