Dil biliminde "sözleýiş medeniýeti”
Gepleşik medeniýeti adamyň umumy medeniýetiniň bir bölegidir. Adamyň gürlemegi ýa-da ýazmagy bilen, ruhy ösüşiniň derejesine, içerki medeniýetine baha berip bolýar. Adamyň söz medeniýetine ussatlygy diňe bir ýokary intellektual we ruhy ösüşiň görkezijisi bolman, eýsem dürli hünärli adamlar: diplomatlar, aklawçylar, syýasatçylar, mekdep we uniwersitet mugallymlary, radio we telewideniýe işgärleri üçin hünär taýdan laýyklygyň özboluşly görkezijisidir. , journalistsurnalistler, dolandyryjylar we ş.m. Işleriniň tebigaty boýunça adamlar bilen baglanyşykly, işini guraýan we ugrukdyrýan, öwredýän, bilim berýän, işewür gepleşikleri geçirýän we adamlara dürli hyzmatlary berýän her bir adam üçin söz medeniýeti bolmak möhümdir. “Söz medeniýeti” düşünjesi nämäni aňladýar?
“Sözleýiş medeniýeti” jümlesi üç esasy manyda ulanylýar:
1. Gepleşik medeniýeti, belli bir döwürde jemgyýetiň sözleýiş durmuşyny öwrenýän we ylmy esasda diliň adamlaryň arasyndaky aragatnaşyk esasy serişdesi, emele geliş we aňlatma guraly hökmünde kesgitleýän filologiýa ylmynyň bir şahasydyr. pikirleriň. Başga sözler bilen aýdylanda, bu manyda “söz medeniýeti” söz düzümi, sözleýişiň umumy häsiýeti we ulgamy baradaky taglymatdyr.
2. Gepleşik medeniýeti, onuň aragatnaşyk we kämillik hakda aýdýan umumylygy we ulgamlary, onuň käbir alamatlary we häsiýetleri.
3. Gepleşik medeniýeti, diliň aragatnaşyk maksatlary üçin maksadalaýyk we aňsat ulanylmagyny üpjün edýän, dilden we ýazuw edebi diliniň kadalaryny özleşdirmek (aýdylyş düzgünleri, stres, söz ulanylyşy, grammatika, stilistika) adam başarnyklarynyň we bilimleriniň toplumydyr, şeýle hem sözüň maksadyna we mazmunyna laýyklykda dürli aragatnaşyk şertlerinde diliň aňlatma serişdelerini ulanmak ukyby "söz medeniýeti" söz düzüminiň birinji manysy filologiýanyň belli bir pudagynyň öwrenilýän mowzugyny kesgitleýär. Ikinji we üçünji manylar sözleýiş medeniýetini, bu dersi öwrenýän okuwçylaryň maksady bolan kadalaşdyryjy aragatnaşyk häsiýetleriniň, bilimleriniň we ussatlygynyň toplumy we ulgamy hökmünde kesgitleýär. Bu nukdaýnazardan, “söz medeniýeti” “medeniýetli söz”, “gowy söz” düşünjesine meňzeýär.
Asalhan KARIMOWA,
Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen
milli dünýä dilleri institutynyň Rus dili we
edebiýaty fakultetiniň 3-nji ýyl talyby.
