Dil we halkara gatnaşyklary
Sosial ýadyň bir görnüşi bolmak bilen, dil gürleýänleriň milli medeniýetiniň beýanydyr. Dil ählumumy adamzat medeniýetiniň şerti we önümi, halkyň umumy medeniýetini we şol bir wagtyň özünde milli we halkara jebisligini aňlatmagyň serişdesidir.
Köpmilletlilik köp dilli bolmagy göz öňünde tutýar. Dil meselesi milli soragyň aýrylmaz bölegidir. Dil diňe pikiriň ýaýramagynyň bir görnüşi däldir. Dil, nyşan hökmünde bir milletiň durmuşynyň hakyky zatlaryny görkezýär. K. Marks adamyň belli bir jemgyýete degişlidiginiň “öz diliniň ösmegi üçin eýýäm şert bolup durýandygyny”, ýagny diliň pikirlenmek bilen gönüden-göni baglanyşykly sosial we zähmet gatnaşyklarynyň ösmegi bilen baglanyşykly adamzadyň hilidigini görkezdi.
Dil halklaryň durmuşynyň dürli ugurlarynyň aralaşmagyna kömek edýär, milletara we halkara derejesinde döwür bilen döwürleriň arasynda göni baglanyşyk üpjün edýär. Amaly we hakyky durmuş, iň möhüm aragatnaşyk serişdesi bolmak bilen, halkyň iň durnukly tapawutly aýratynlygy bolan diliň adamlaryň gatnaşyklaryna we birek-birege bolan garaýşyna möhüm täsir edýändigini görkezýär. Köp dilli bolmak we köpmilletli jemgyýetdäki lingwistik prosesleriň çylşyrymlylygy aragatnaşykda belli bir kynçylyk döredýär.
Syýasy, ykdysady, medeni, we durmuşyň beýleki ugurlary milli dilleriň ösmegi bilen birlikde milletara aragatnaşyk diliniň ýaýramagyny we ösmegini talap edýär. Beýleki zatlaryň deň bolmagy, taryhy geçmişi sebäpli tapawutlanýan medeniýetleri bolan milletlerden bolan adamlaryň arasyndaky gatnaşyklar käwagt ýakyn, baglanyşykly medeniýetli halklaryň arasynda has çylşyrymlydygyny aýtmak gerek. Bu ýerde möhüm zat, diňe bir häzirki zaman däl, eýsem geçmişde ösen kadalaryň, däp-dessurlaryň we gymmatlyklaryň meňzeşligi. Şeýlelik bilen, köpmilletli durmuş durmuşynyň hadysasy hökmünde progressiw we çylşyrymly taraplary alyp barýar.
Bir tarapdan, möhüm jemgyýetçilik-syýasy meseleleri çözmek üçin goşmaça mümkinçilikler döredýär, beýleki tarapdan, milli birmeňzeş jemgyýet we kollektiw tarapyndan bilinmeýän meseleleriň döremegine sebäp bolýar.
Jemal BAÝRYÝEWA,
Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen
milli dünýä dilleri institutynyň Rus dili we
edebiýaty fakultetiniň 3-nji ýyl talyby.
