Çaga terbiýesinde diliň ähmiýeti we ösüşi
Ynsan çagalarynyň dil edinmek ukyby görnüşleriň alamatlaryndan biridir. Çagalar dünýä inenden 24 sagadyň dowamynda ene diliniň giň ritmiki gurluşynyň aspektlerini öwrenendiklerini subut edýärler. Goşmaça dillere has ir giren çagalar, her dile ýeterlik derejede täsir eden halatynda, ýeke-täk dil edinmek bilen deňeşdirilende ep-esli kynçylyksyz öwrenerler.
Çagalarda diliň ösüşi, diller dürli-dürli bolsa-da, şahsyýetler we dürli diller boýunça yzygiderliligi bilen ajaýyp. Çagalar birmeňzeş etaplaryň köpüsinde hemme taraplaýyn öňe gidýärler, grammatikanyň käbir böleklerini beýlekilerden özleşdirýärler we her etapda önümçilikde we düşünişmekde häsiýetli ýalňyşlyklar edýärler. Akyl we beýleki ukyplardaky aýratyn tapawutlara we dil täsiriniň adaty tapawudyna garamazdan, ähli çagalar ene dillerini erkin gürläp we düşünip bilýärler. Bu, okuw proseslerinde we ahyrky netijelerde has uly üýtgeşikligi görkezýän uly ýaşly okuwçylardan düýpgöter tapawutlanýar. Hakykatdanam, ahyrky netijede, goýberilen ýalňyşlyklaryň görnüşlerinde we gazanmak tapgyrlarynda çagalar bilen uly ýaşly okuwçylaryň arasyndaky tapawutlar köp gözlegçileriň diliň ösmegi üçin möhüm ýa-da duýgur döwür bar diýen netijä gelmegine sebäp boldy. Möhüm döwürleri bolan beýleki ösüş ugurlarynda bolşy ýaly, bu döwrüň daşynda bolup geçýän okuwlar has üýtgeýär we has ygtybarly bolýar, bu has köp netijelere we has köp akylsyzlyk usullaryna alyp barýar.
Diller boýunça birmeňzeş bilim almagyň nusgalaryna goşmaça, öwrenilýän diliň gurluş aýratynlyklary bilen has ýakyn baglanyşykly dil ösüşiniň käbir taraplary bar. Dile bagly bolan komponentleri deňeşdirmek, diliň ösüşine gatnaşýan okuw mehanizmleri we okuwçylaryň gatnaşýan lingwistik giriş aýratynlyklary barada düşünjelere sebäp bolup biler.
Aýgül BEGNAZAROWA,
Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen
milli dünýä dilleri institutynyñ Iňlis dili we
edebiýaty fakultetiniñ 1-nji ýyl talyby.
