Birnäçe dil dünýäniň birnäçe suratyny berýär
Lýudwig Wittgenşteýn "adamyň dünýäsi - onuň dili ýalydyr" diýip ýazyp galypdyr. Dil, dünýä nähili seredýändigimizi we ony nähili kabul edýändigimizi kesgitleýär. Häzirki wagtda ylymda işjeň ara alnyp maslahatlaşylýan Sepir-Worf gipotezasyna (lingwistik otnositellik gipotezasy) görä, dil biziň pikirlenişimize we bilim prosesimize täsir edýär. Şonuň üçin adam birden köp dili bilse, dünýäniň birnäçe suraty bolýar. Bu deňeşdirip bolmajak baý durmuş. Daşary ýurt dillerini syýahat üçin peýdaly bolany üçin däl-de, iňlis dilinden öwrenip bilersiňiz - başga bir dile girip, başga dünýälere aralaşmagyňyz üçin. Näme üçin adamlar latyn, gadymy grek, sumer dillerini öwrenýärler? Galyberse-de, bu sumerliler, gadymy grekler we latynlar uzak wagtlap gitdiler. Şeýle-de bolsa, olaryň dillerini öwrenip, haýsy dünýäde ýaşandyklaryny göz öňüne getirip bilersiňiz. Dil bilmek tehniki abadançylyk meselesi däl, haçan-da Hytaýda bir dükana baryp, dogry sözler aýdyp bilersiňiz. Bu hakda däl, dünýäňizi giňeltmek hakda.
Islendik okuw beýnini üýtgedýär. Beýni öwrenensoň, içindäki nerw baglanyşyklarynyň sany we hili ýokarlanýar we çal we ak maddalaryň netijeliligi ýokarlanýar. Şonuň üçin bu beýni näme etse-de, belli bir adama kyn görünýän ýönekeý krosswordlary çözýärmi ýa-da düýbünden başga adamlar üçin akyl işi hökmünde laýyk çylşyrymly teoremalary subut edýärmi, bu beýnini gowulaşdyrýar. Bu islendik ýaşda dogry, sebäbi nerw ulgamy her sekuntda ösýär. Beýni 90 ýaşynda hem hemişe üýtgeýär. Bu manyda daşary ýurt dillerini öwrenmek, kod çalyşmagy sebäpli gaty täsirli. Bir dilden başga dile geçeniňizde, beýni üçin gaty kyn iş. Kyn bolsa gowy diýmekdir.
Elbetde, beýni näçe ýaş bolsa, şonça-da çeýe, ýagny öwrenmäge we üýtgemäge ukyplydyr, şonuň üçin adam näçe ir öwrenip başlasa, şonça-da peýdalydyr. Daşary ýurt dilleri üçin bu üç esse dogry. Bu munuň uly adam hökmünde edilip bilinmejekdigini ýa-da edip bolmajakdygyny aňlatmaýar - diňe şular ýaly çäreleriň çagalykda has täsirli bolmagy.
Sülgün AÝDOGDYÝEWA,
Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen
milli dünýä dilleri institutynyň Rus dili we
edebiýaty fakultetiniň 4-nji ýyl talyby.
