Dil - jemgyýet we medeniýet
Jemgyýet we medeniýet biziň aýdýan sözlerimize täsir edýär, gürleýän sözlerimiz jemgyýete we medeniýete täsir edýär. Şeýle aýlawly gatnaşyklara düşünmek kyn bolup biler, ýöne bu bapdaky köp mysallar we öz durmuşymyzdan alnan mysallar bu meseläni görkezmäge kömek edýär. Jemgyýet, medeniýet we dil hakda öwrenmegiň iň oňat usullaryndan biri, adaty rahatlyk zolaklarymyzdan çykmak üçin mümkinçilik gözlemekdir.
Geçirilen dil öwrenişinde, bu ugurdaky gözleglere görä medeni we bilim derejeleriniň tapawudyny göz öňünde tutup, dilde dürli kesgitlemeler we çemeleşmeler bar. Sosiolog, gumanist we psiholingwist bu pudaklaryň her biri diliň işleýşine öz düşünjesine ünsi jemledi. Her bir şaha aýratyn metodologiýa we çaklamalar toplumy bilen dile ýakynlaşýar. Bu meselä ünsi esasan esasy aladalara öwrülýär.
Bir tarapdan, sosiolingwistler diliň jemgyýetçilik alyş-çalşynyň iň häsiýetli gurşawyndan soň beýleki ugurlara duýgudaşlyk bildirýärler; şonuň üçin adama täsir etmeli we şöhlelendirmeli. Beýleki bir tarapdan, gumanistler birleşdiriji ideologiýalary kesgitlemek üçin gahrymanlar tarapyndan beýan edilýän gepleşiklere seredýärler. Diýmek, haýsy diliň bardygyna düşünmelidiris? Diliň çyralaryny ýakýandygymyz üçin, ony taryhy nukdaýnazardan öwrenmeli.
Maglumatlaryň derňewiniň bu ugry, aň-düşünjäniň gatyşmagyna baglylykda adamlaryň aňynda diliň aralyk ýagdaýyna baglydyr. Bu nukdaýnazardan, geçmiş bilen şu günüň arasyndaky baglanyşyk, şeýle hem medeniýetiň bir bölegi we bölegi. Lingwistleriň köpüsi dil öwrenmek meselesinde tapawutlanýar. Olaryň her biri, dürli nukdaýnazardan aýratyn çemeleşmesine görä kesgitleýär, diliň dürli kesgitlemeleriniň arasynda ähmiýeti bolan araçäk bar.
Sabina GAMZATOWA,
Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen
milli dünýä dilleri institutynyň Rus dili we
edebiýaty fakultetiniň 5-nji ýyl talyby.
