Süýjilik ýa-da aldaw
KIRSTEN GIESBREKT
Biziň içegämiz şeker bilen şekeriň ornuny tutyjyny tapawutlandyrýar.
Karamel almalary, Halloween süýji we kädi tagamly içgileriň arasynda Güýz has ýakymly tagamlary hödürleýär. Alma bally myssyjak pişme iýýän bolsaňyz, ys we tagam duýgylaryňyz üçin aýratyn täsirli tejribe bolýar. Emma bu konditer önümlerinden lezzet alanyňyzda duýýan ýeke-täk duýgyňyz däl. Biziň şekeriň ornuny tutyjynyň deregine adaty şekeri saýlamaklygymyza, hiç-hili bildirmeýän başga duýujylygymyz sebäplidir. Dýuk uniwersitetiniň dosenti Maýa Kelberer içegäniň şeker iýýändigiňizi ýa-da nol kalorili süýjüdirijiniň içege beýnisine nähili täsir edýändigini açdy. Kelberer Ylymda 2022-nji ýylyň sentýabr aýynda Ylym gözlegleriniň hormat jemgyýeti (Sigma Xi Amerikaly alymyň neşirçisi) Sigma Xi tarapyndan geçirilen “Slice” gibrid günortanlyk nahary bilen çykyş etdi. Aşakdaky gepleşikleriň ýazgysyna tomaşa ediň ýa-da Demirgazyk Karolinada Ylym Aragatnaşyk Aragatnaşykçylary Imani Winsentiň Twitterdäki söhbetdeşliginiň esasy pursatlaryny görmek üçin aşak aýlaň.
Düşünjelerimiziň biziň pikir edişimize we reaksiýamyza nähili täsir edýändigine düşünmek isleýän Kelberer, San-Diýegodaky Kaliforniýa uniwersitetinde okaýarka psihologiýa we newrologiýa ylymlarynda iki esse dereje aldy. Kelberer aleeliň aspiranturasynda duýgy ulgamlaryny öwrenmegini dowam etdirmek isledi, ýöne görmek ýa-da ys ýaly duýgulary öwrenmegiň ýerine wisseral duýgyny we wagus (wagus nerwini) öwrendi. Latyn dilinde wagus diýmegi aňladýan Wagus, bu nerw üçin ýerlikli bir at, sebäbi beýni öýken, ýürek we içege ýaly köp içki organlar bilen birleşýär we birleşýär.
2018-nji ýylda Diýego Bojorqueziň laboratoriýasyndaky Dýuk uniwersitetinde doktorlyk işgäri (öň bu seminar seriýasynda çykyş edipdi), Kelberer wagus nerwiniň üsti bilen içege bilen beýniniň arasynda göni baglanyşygy tapdy. Içege asty, iýmitden ýokumly maddalary siňdirýän villi diýilýän millionlarça barmak ýaly proýeksiýalardan durýar. Her obanyň üstünde neýropodlar diýilýän içege duýgur öýjükleri ýaly köp öýjük bar. Kelberer, newropod öýjüginiň fiziki güýçleri, himiki serişdeleri we ýokumly maddalary kesgitleýändigini, soňra bolsa bu fiziki signallary wagus nerwiniň üsti bilen beýnine elektrik signallaryna terjime edýändigini görkezdi. Içegelerden tapylan fiziki güýjüň beýni tarapyndan düşündirilýän elektrik signalyna terjimesi gaty çalt ýüze çykýar. Bu haýran galdyryjy açyş, özüne çekiji bir sorag galdyrdy: Içege beýnine burnuň we diliň edip bilmejekdigini näme aýdyp biler?
Şol bir wagtyň özünde Kelberer we kärdeşleri syçanlaryň şeker we emeli süýjüdirijilerden artykmaçlyklaryny öwrenýärdiler we geň bir zady görüpdirler. Syçanlaryň sukraloza ýaly nol kalorili süýjüdirijilerden şekeri has gowy görýändigi geň däldir. Şeýle-de bolsa, syçanlar henizem tagamy bolmasa-da, emeli süýjüdirijilerden şekeri has gowy görýärler. Kelberer, eger syçanlar tagam duýgusyny ulanyp, şeker bilen sukralozany tapawutlandyryp bilmeseler, süýji maddalary tapawutlandyrmak üçin başga bir many ulanmalydygyna düşündiler. Şeýdip, içki duýgynyň shemasyny öwrenip başlady.
Ilki bilen Kelberer wagus nerwiniň şeker bilen sukralozanyň arasyndaky tapawudy aýdyp biljekdigini barlady. Wagus nerwiniň şeker we sukraloza deň derejede jogap bereninde, wagus nerwiniň tapawutlanmagyna sebäp däldigi belli boldy. Soňra Kelberer ünsüni içege gönükdirdi we neýropod öýjüklerini şeker ýa-da sukraloza sezewar etdi. Newropod öýjükleriniň ýarysyndan gowragy diňe şekere jogap berdi, takmynan üçden bir bölegi şekeri sukralozadan tapawutlandyryp bilmedi, galan 15 göterimi diňe sukraloza jogap berdi. Kelbereriň maglumatlary, agzynda şekeri has gowy görýän tagam çişleriniň ýerine, içegedäki newropod öýjükleriniň bardygyny görkezdi. Hakykatdanam, wagus nerw süýjüdiriji hakda diňe newropod öýjüklerinden maglumat alýar: newropod öýjükleri petiklenende, wagus nerw indi süýjüdirijilere jogap bermeýär.
Someöne käbir neýropod öýjüklerini şekere, beýlekisini sukraloza duýgur edýän näme edýär? Newropod öýjük membranalarynda reseptorlaryň we daşaýjylaryň haýsy görnüşleriniň gurlandygy barada aýdylýar. Newropod öýjüklerinde süýji tagam reseptorlary köp bolsa, sukraloza duýgur. Muňa derek şeker daşaýjylary bar bolsa, neýropod öýjükleri şekere jogap berýärler, sebäbi şeker öýjükler tarapyndan energiýa üçin daşalyp we ulanylyp bilner, nol kalorili süýjüdirijiler bolsa. Kelberer we kärdeşleri tiz wagtdan bularyň diňe içege duýgusyna gatnaşýan iki dürli neýropod öýjüginiň däldigine düşündiler we öýjükden başlap, içege-beýni aragatnaşyk ýolunda şeker we sukraloza duýmak üçin iki sany parallel ýol tapdylar. Şeker bilen ýüzbe-ýüz bolansoň, şeker daşaýjylary bolan şekere duýgur neýropod öýjügi belli bir neýron ilatyna neýrotransmitter glýutamatyny goýberýär. Süýji tagam reseptorlary bolan sukraloza duýgur neýropod öýjügi sukraloza duşsa, ATP energiýa molekulasy aýratyn bölüme goýberilýär. Tagamlarymyz tapawut tapyp bilmese-de, şeker we sukraloza iki dürli öýjük we molekulalar, içegäniň aýry-aýry neýropod öýjükleri bilen dürli reseptorlar, himiki maddalar we neýronlar bilen täsirleşýär.
Iki aýry zynjyryň bu täze düşünjesi bilen ýaraglanan Kelberer, emeli süýjüdirijileri öz içine alýan we az şekerli, süýji iýmit üçin glýutamatyň çykarylmagyny üpjün edýän pes kalorili görnüşleri ösdürip biljekdigimizi teklip edýär. Şeýle hem, bu tapyndylaryň iýmitleniş psihiatriýasyny habar bermek, berhizlerimiziň pikirlerimize we keýpimize nähili täsir edip biljekdigini öwrenmek üçin ulanylmagyny teklip edýär. Ol: "Iýmit biziň duýgylarymyza täsir edýär, diňe görnüşini bilemzok" - diýdi. Içegäniň we beýniniň arasyndaky şeker çalşygynyň ýoluny öwrenmegi şuňa meňzeş gözleglere ýol açyp biler. "Içege ilkinji many bolmaly" - diýip, Kelberer "iň ýönekeý nerw ulgamynyň diňe içege ulgamydygyny" aýdýar. Iýmitiň içegeden geçýändigini we beýleki zatlaryň şol ýerden ösýändigini duýýarlar. ” Içege nerw ulgamyny welosiped bilen deňeşdirýär. Bu ýönekeý tigirli awtoulagyň nähili işleýändigini bilsek, awtoulagyň işleýşine düşünmek üçin bu düşünjäni çekip bileris. Içegeden beýnimize duýgur geçişiň esasy ulgamyna düşünýän bolsak, bu zynjyrlaryň has ýokary bilim almak üçin nähili ösendigini görkezeris. Içegäniň beýleki organlar bilen nähili duýýandygyny we özara täsirleşýändigini öwrenmek bilen nerw ulgamynyň esaslaryna we duýgur zynjyrlaryň ewolýusiýasyna has çuňňur düşünip bileris.
Maglumat çeşmesine baglanyşyk: https://www.americanscientist.org/blog/from-the-staff/tricks-or-treats
